W jaki sposób wykorzystaliśmy szansę, jaką dało członkostwo w Unii Europejskiej?
Do naszego regionu trafiło ponad 35 mld euro, zrealizowaliśmy 12 tys. projektów. Za tymi sukcesami kryją się konkretne osoby – liderzy, innowatorzy, społecznicy, samorządowcy, przedsiębiorcy i inni, którzy dzięki wsparciu z Funduszy Europejskich mogli dokonywać zmian. Mamy tysiące dowodów potwierdzających, że Wielkopolska jest otwarta, przyjazna i pełna ludzi, którzy mają pomysły i chcą działać! To Europejski Region Ludzi Aktywnych.
Zaczęliśmy od fundamentów
Cofnijmy się o dwie dekady. Wielkopolska wyglądała zupełnie inaczej. Liczba dróg, ich, jakość i poziom bezpieczeństwa pozostawiała wiele do życzenia. Podobnie było z komunikacją zbiorową, a połączenie ze światem przez szybki internet – w większości regionu – w zasadzie nie istniało. PKB per capita ledwo przekraczał połowę średniej unijnej, a bezrobocie sięgało 16%. Dziś jesteśmy jednym z liderów wzrostu gospodarczego w Polsce, z najniższym bezrobociem. Jak doszliśmy do tego miejsca, w którym teraz jesteśmy?
Pierwsze fundusze trafiły do Wielkopolski już w 2004 roku (w ramach ZPORR 2004-2006). Wtedy zaczęły się pierwsze inwestycje. Trzy lata później władze regionalne (zarząd woj. wielkopolskiego) uzyskały status instytucji zarządzającej programem regionalnym.
Od 2007 roku w pełni upodmiotowiono województwa, a sam wymiar terytorialny wszedł do kanonu debaty politycznej Unii, jego prawodawstwa, wychodząc poza politykę rozwoju regionalnego.
Nasze najbliższe otoczenie zaczęło zmieniać się niemal z miesiąca na miesiąc. Jak np. wyglądałby Poznań bez linii tramwajowej przez most św. Rocha w Poznaniu, którą otwarto w sierpniu 2007 roku? To z pierwszego unijnego rozdania wybudowano np. obwodnicę Kórnika, rozpoczęto też budowę obwodnicy Śremu. Wiele gmin rozpoczęło inwestycje w kanalizację sanitarną i deszczową oraz rozbudowy oczyszczalni ścieków. W Poznaniu Akademia Muzyczna wybudowała salę koncertową, w Nowym Zoo powstała efektowna słoniarnia, a Wielkopolskie Centrum Onkologii rozpoczęło wieloletni program wsparcia leczenia nowotworów.
W perspektywie 2007-2013 solidnie zainwestowano w rozbudowę kilku poznańskich uczelni wyższych. Powstał choćby nowy gmach Politechniki Poznańskiej oraz aula Akademii Muzycznej czy Aula Artis w Collegium da Vinci. Zainwestowano w ochronę środowiska, edukację i ochronę zdrowia, a w Poznaniu powstała kolejna linia tramwajowa na Franowo z nowoczesną zajezdnią. Także transport miejski wzbogacił się o nowe autobusy oraz tramwaje. Rozpoczęto zakupy nowych pociągów – 22 szt. elfów, które kontynuowano w następnych latach. Wyremontowano domy kultury oraz Szlak Piastowski.
Jako pierwsi w kraju wystartowaliśmy m.in. z inicjatywami JESSICA i JEREMIE i staliśmy się prekursorami wdrażania instrumentów finansowych, wyprzedzając tamtejsze zalecenia i rekomendacje dla polityki rozwoju. Wielkopolska stała się przykładem good practice – nie tylko dla polskich regionów.
W 2016 roku zakończyła się budowa Wielkopolskiej Sieci Szerokopasmowej, dzięki której 80 proc. powierzchni województwa znalazło się w zasięgu szybkiego internetu. Infrastruktura informatyczna została wykorzystana w kolejnych perspektywach, np. do realizacji projektu Cyfrowa Szkoła Wielkopolska@ - największego projektu w kraju z zakresu edukacji cyfrowej.
Dalszy postęp
W perspektywie 2014-2020 najbardziej wyczekiwaną inwestycją unijną była budowa Wielkopolskiego Centrum Pediatrii w Poznaniu. Nowoczesny obiekt został otwarty wiosną 2022 roku przy ul. Wrzoska. To miejsce, z którego wszyscy jesteśmy dumni. Nasi mali pacjenci mają do dyspozycji jednoosobowe pokoje wyposażone w łazienki i rozkładany fotel dla opiekunów, by mogli być przy nich 24 godziny na dobę. Urządzenia i sprzęt medyczny odpowiadają najwyższym standardom i zapewniają nowoczesną diagnostykę i leczenie. To niewątpliwie jedna z najnowocześniejszych placówek w Polsce, która może konkurować z najlepszymi ośrodkami w Europie.
Drugą (obok szpitala) najbardziej kosztowną inwestycją ostatniej siedmiolatki (2014-2020) była oczywiście modernizacja trasy kolejowej z Poznania do Piły (aż 425 mln zł dofinansowania). Czas jazdy skrócił się z 2 godz. do ok. 80-90 min. Dużą wagę przywiązywano w tym okresie do rewitalizacji miast, a do najefektowniejszych rezultatów takich działań zalicza się zmiany, które zaszły przykładowo w Czempiniu, Wieleniu czy w Zdunach. Powstała też np. mała obwodnica Obornik. Podobne inwestycje powstały we Wronkach i Gostyniu. W Rogalinku otwarto nowy most przez Wartę, który zastąpił starą konstrukcję.
To z pieniędzy unijnych powstało w Poznaniu Centrum Szyfrów Enigma, siedziby doczekał się też Polski Teatr Tańca. Z kolei, na powojskowym lotnisku w Kąkolewie rozwija się wielkopolskie "miasteczko kosmiczne", czyli Aerosfera Lotnisko Rzeczy.
Mocną stroną unijnego wsparcia jest sfera społeczna. Programy profilaktyczne, opieka senioralna, wsparcie psychiczne czy pomoc rodzicom w powrocie na rynek pracy.
To tylko przykładowe obszary, które pokazują, że w Wielkopolsce rozwój infrastrukturalny idzie w parze z podnoszeniem jakości usług społecznych .
Unia działa na wyobraźnię
Nowe rozdanie, nowe szanse
W ramach programu Fundusze Europejskie dla Wielkopolski 2021-2027 mamy do dyspozycji ponad 2 mld euro. Kwota ta uwzględnia trzy źródła finansowania programu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Europejski Fundusz Społeczny (1,73 mld euro) oraz Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (414 mln euro), dedykowany Wielkopolsce Wschodniej.
Środki te wspierają subregion koniński w procesie odchodzenia od wydobycia węgla na rzecz gospodarki opartej o "zielone" rozwiązania. W regionie inwestuje się w gospodarkę niskoemisyjną, cyfrową, która dostosowuje się do zmian klimatu. Wielkopolska nie zapomina o przedsiębiorczości, innowacjach i sektorze badawczo- rozwojowym. Silny akcent kładziony jest na edukację, zdrowie i politykę społeczną.
Nie boimy się wprowadzać do programu nowości, aby właściwie reagować na zmieniającą się rzeczywistość. Pierwszy raz w historii programu regionalnego podpisane zostały umowy na projekty z obszaru edukacji włączającej. Skierowane są do dzieci ze specjalnymi potrzebami rozwojowymi. Pomocą będzie objętych ponad 4 tys. dzieci. Innowacje wprowadzane są także w ośrodkach pomocy społecznej. Placówki te nie muszą kojarzyć się tylko z wypłacaniem zasiłków. Chodzi, bowiem o wsparcie realizowane na poziomie lokalnym, blisko ludzi, z trafnym rozpoznaniem potrzeb i ich zaspokajaniem. Właśnie taki cel przyświeca centrom usług społecznych, które z pomocą UE powstają w regionie. Dzięki funduszom UE za pośrednictwem Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej realizowany jest także projekt "Wsparcie Wielkopolskich Migrantów". Pomagamy też osobom w kryzysie bezdomności, wspieramy równość szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy. Priorytetowo traktujemy edukację na każdym poziomie. Inwestujemy w dzieci i młodzież, nie zapominając o ludziach pracujących lub poszukujących pracy, ale także tych słabszych – osobach z niepełnosprawnościami, seniorach czy samotnych.
Silną stroną programu jest jego decentralizacja. To już druga perspektywa, w której realizowany jest instrument zintegrowanych inwestycji terytorialnych (ZIT), umożliwiający samorządom współpracę wykraczającą poza obszar jednej gminy.
W Wielkopolsce działa siedem ZIT-ów. Do już istniejących (w perspektywie 2014-2020) aglomeracji poznańskiej i kalisko-ostrowskiej dołączyły w nowym programie obszary miejskie w: Pile, Gnieźnie, Koninie, Lesznie oraz Kole i Turku. Samorządy mają do wydania ponad miliard złotych. Aby być jeszcze bliżej mieszkańców, program Fundusze Europejskie dla Wielkopolski poszerzono o nowy instrument terytorialny – Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność (RLKS). Mówiąc najogólniej: jego celem jest zrównoważony rozwój regionu i redukowanie dysproporcji w różnych obszarach życia społeczno-gospodarczego. Zadania z tego zakresu realizuję 30 Lokalnych Grup Działania (LGD), które są rodzajem oddolnego partnerstwa terytorialnego. Zrzeszają przedstawicieli lokalnych organizacji sektora publicznego, prywatnego i pozarządowego oraz mieszkańców działających na rzecz lokalnej społeczności.
Fundusze Europejskie to również ogromne inwestycje w adaptacje do zmian klimatu i klęski żywiołowe. To także inwestycje w bezpieczny i niskoemisyjny transport publiczny. Tworzenie zielonych i odbetonowanych przestrzeni miejskich.
E-usługi i cyberbezpieczeństwo to kolejny ważny rozdział programu. Nie można też zapominać o infrastrukturze społecznej, kulturze i turystyce, ale także sporych nakładach na transport, drogi i nasze zdrowie.